MANDELA ETKİSİNİN ASIL NEDENİ
Yar. Doç. Dr. Doğa Ezgi Özgür Boğaziçi Üniversitesi Psikoloji Bölümü dogaezgiozgur@hotmail.com
Özet
Makale Mandela etkisini bilimsel yönden incelemektedir. Mandela etkisinin ne olduğunu, en popüler ve en akıl karıştırıcı örneklerini, Mandela etkisinin sebebi olarak öne sürülen teorileri, bunların neden yanlış olduklarını ve Mandela etkisinin asıl nedenini bilimsel yöntem, deney, örnek ve alıntılarla anlatmakta, bu konudaki kafa karışıklığına son vermektedir.
Anahtar Kelimeler: Mandela efekti, bilimsel, teori
EIGENTLICHER GRUND DES MANDELA EFFEKTS
Zusammenfassung
Der Artikel erforscht den Mandela Effekt wissenschaftlich. Es geht um den Mandela Effekt, seine populärste und komplizierte Beispile, die Theorien, die der Grund des Effekts gemeint werden, und die Gründe, die beweisen, dass diese Theorien falsch sind und eigentlicher Grund dieses Effekts. In diesem Artikel benutzen wissenschaftliche Methoden, Experimente, Beispiele und Übernahmen. Dieser Artikel beendet alle Verwirrungen über den Mandela Effekt.
Stichwörter: der Mandela Effekt, wissenschaftlich, Theorie
Giriş
Mandela etkisi yakın zamanda hepimizin sık sık duyduğu, anlamlandıramadığı, saçmalık deyip geçtiği ya da üzerinde uzun süre düşündüğü bir konu. Mandela etkisi ilk olarak Nelson Mandela’nın ölümünün tartışılmasıyla başladı. Hemen hemen herkes Mandela’nın 80’li yıllarda hapishanede öldüğünden emin olduğunu söylerken tüm kaynaklar Mandela’nın 2013’te öldüğünü göstermekteydi. Bu durum kafa karışıklığına yol açtı. Buna benzer daha fazla olayın fark edilmesi etkinin popülerleşmesine sebep oldu. Mickey Mouse’un pantolon askısı, Monopoly’nin kapağındaki adamın merceği, Star Wars’ taki “Luke, ben senin babanım.” repliği, We are the Champions şarkısının sonundaki “of the world” kısmı, Pikaçu’nun kuyruğundaki siyah bölüm, en bilindik karper peynir markalarından biri olan La Vache Quirit’in kapağındaki kırmızı ineğin burnundaki halka, Nestle’nin Kitkat çikolatalarında kit ve kat arasında tire, Kuzuların Sessizliği filmninde “Merhaba Clarice!” repliği, aslında hiç yoktu. Peki ya Volkswagen logosundaki v ve w’nin aslında bitişik olmadığını, Temel Reis’in iki kolunda da dövme olduğunu, Bugs Bunny ve diğer popüler karakterlerin olduğu Looney Tunes’un “toons” olarak değil de “tunes” olarak yazıldığını biliyor muydunuz? İşte bu makalede insanların aklını oldukça karıştırmayı başaran Mandela etkisinin sebebinin çoğu kişinin savunduğu paralel evren ya da zaman yolculuğu fikirlerinin aksine gayet mantıklı ve basit bir yolla açıklanabileceğini göreceğiz.
Mandela Etkisinin Bilimsel Sebebi
Barış Özcan, Mandela etkisi için:”Yoksa hepimizin içine girmek üzere olduğu bir tavşan deliği mi var karşımızda ya da içine bir delinin taş attığı devasa bir cehalet kuyusu mu?” diyor. Gözümüz, kulağımız; duyu organlarımız nasıl illüzyonlarla kandırılabiliyor, yanılabiliyorsa beynimiz de yanılabilir, yanılıyor da.
Sinirbilimci Dean Burnett yıllardır üzerinde çalıştığı insan beynini pek çok bilimsel deney ışığında uzun uzadıya anladıktan ve anlattıktan sonra “İşte beyin bu. Etkileyici değil mi? Ama aynı zaman da biraz da aptal.” diyor.
Dean Burnett’in tabiriyle aptal beynimiz yüzü ve kulağı siyah çizgilerle çevrili Pikaçu’nun kuyruğunun ucuna da siyah bir çizgi ekliyor, Temel Reis’in ıspanağı yediği elinin dövmesini çok net hatırlarken diğer taraftaki dövme yokmuş gibi algılamamızı sağlıyor. Looney Tunes bize ilk olarak çizgi filmi, yani cartoon’u (ingilizcede çizgi film) hatırlattığından beynimiz onla ilişki kurarak doğrusunun Looney Toons şeklinde yazıldığını düşündürtüyor. Ancak Mickey Mouse’un pantolon askısını, Monopoly adamın merceğini, Queen’in efsane şarkısındaki “of the world” kısmını ve daha birçok detayı aydınlatamıyor bu düşünce. İnsanlar da bunu daha doğaüstü ve sübliminal bi sebebe dayandırmayı tercih ediyor. Bunlardan ilki milyonlarca paralel evren olduğu, fakat bu evrenlerin yeterince paralel olmadığı böylece bazı küçük noktalarda paralel evrenlerin çakıştığı. Bu aslında matematiğin temellerinden birini oluşturan “Paralel doğrular çakışmaz.” prensibinin doğruluğunun ispatlanamamasına benziyor. Bu teoriye inanmayı tercih edebilirsiniz. Ben bu teorinin akla yatmadığını düşündüğümden bir de diğer teoriye baktım. Bu ise bana kalırsa diğerinden de olağandışı bir fikirdi. Bu teoriye göre ise aslında hatırladıklarımız doğru. Monopoly adam gerçekten mercekliydi, Temel Reis’in gerçekten iki dövmesi vardı, Star Wars’ta “Luke, ben senin babanım.” repliği gerçekten de geçiyordu ta ki ufak bir kazaya kadar. Gelecekten zaman yolculuğu yaparak günümüzün biraz eskisine giden birileri yaptıkları küçük bir hatanın kelebek etkisiyle çoğalarak birçok şeyin zincirleme değişmesine sebep oldu.İki teori de mantıklı gelmiyor kulağa ve bu Mandela etkisinin daha çok kafamızı kurcalamasına neden oluyor.
“Hayat doğruluğundan emin olduğumuz yüzlerce yanlış bilgiyle doludur. Sorgulayıcı insanlar olmadığımız için bize sunulan doğruları yanlış olarak görmeye kendimizi programladık.” Benim bahsedeceğim teori Ahmet Yıldız’ın bu düşüncesiyle alakalı.
Bu küçük detaylara aslında kimse dikkat etmedi. Kimse bir Volkswagen gördüğünde logosundaki aralığa bakmadı, kimse Kitkat’ın amblemini umursamadı, kimse peynir kutusundaki ineğin burnunu incelemedi, kimse Monopoly’deki adama iyice bakmadı. Bunları görmeyeli uzun yıllar geçtikten sonra yanlış hatırlayan bir kişiydi. Bu kişi hatırladığı şeklini insanlara anlattığında beynimiz yine yanıldı ve var olmayan bir şeyi var gibi, hep var olan şeyleri ise aslında hiç yokmuş gibi hatırladı. Bu durum ise aslında anormal değil, psikolojide bilinen ve rastlanan bir olaydır. Hatta bu durumun ileri düzeyi Korsakov sendromu olarak adlandırılıyor. Korsakov, anıların sabitlenmesinde baş gösteren hafıza kaybının, bir uydurmacalar ve sahte anılar karışımıyla telafi edilmesinden oluşan bir sendrom. Sendrom boyutunda olmayan Mandela etkisi ise aslında bellek boşluğu sonucunda, bilinçte herhangi bir etkilenme olmaksızın, istemsiz olarak ortaya çıkan bir durum. Bu küçük detaylardaki bellek boşluğu yine gayet normal. Çünkü adı üstünde küçük detay. Bu küçük detayı gördüğümüz o an bu detaya önem vermiyoruz. Ahmet Yıldız’ın bakış açısıyla yorumlarsak da yeterince sorgulamıyoruz.
Bellek boşluğu olan bir konu üzerinden basit bir deney yaparak mandela etkisinin sebebi olarak gösterilen paranornal olaylar efsanesini bitirebiliriz. Ben, babam üzerinde hiç yaşanmamış bir olayı yaşanmış gibi yaparak bunu denedim. Babamla sohbet ederken kardeşimin birkaç sene önce kaybolduğunda ne kadar korktuğumuzu uzun uzun anlattığımda ve önceden haberi olan annem ve kardeşim de beni desteklediğinde babam bizi onaylayıp biz bahsetmemiş olmamıza rağmen onu uzun süre aradığını hatırladığını söyledi. Zaten bilimsel çalışmalar da gösteriyor ki insanlara yaşamış olabilecekleri bir konuda yanlış bilgi aktardığınız zaman onların anılarını çarpıtabilir, bozabilir veya değiştirebilirsiniz.
Sonuç
Beynimiz sanılanın aksine kusursuz değildir, o da yanılır veya yanıltılır. Kitlesel olarak gerçek sanılan bazı durumların gerçek olmadığını fark ettiğimiz ve paralel evren, zamanda yolculuk gibi sebeplere dayandırıldığına tanık olduğumuz Mandela etkisi aslında doğaüstü bir olay değildir, örnekleri rahatlıkla çoğaltılabilir. Gayet doğal, bilimsel bir yanılma durumudur.
Kaynakça
FOTTORINO Eric, Korsakov, Çev.: Hakan Tansel, Pinhan Yayıncılık, Fransa 2004
BURNETT Dean, Aptal Beyin, Çev.: Atilla Erol, Aganta Kitap, İngiltere 2016
YILDIZ Ahmet, Güçlü Hafıza, Alfa Basım Yayın Dağıtım San. ve Tic. Ltd. Şti., İstanbul 2009
https://www.youtube.com/watch?v=ZKpVeaqZ_eA&t=1s , Şubat 2017
https://evrimseltip.org/2016/12/06/mandela-etkisi-neden-ve-nasil/ , Şubat 2017
https://tr.wikipedia.org/wiki/Nelson_Mandela , Şubat 2017
http://www.webtekno.com/mandela-etkisi-17-ornek-h22549.html , Şubat 2017
http://www.turkpsikiyatri.com/C18S2/konfabulasyon.pdf , Şubat 2017
Doğa Ezgi Özgür
cal162a 